Αγχώδεις διαταραχές: Ποιες είναι και πώς να τις διακρίνετε

11 Ιανουαρίου, 2024

Η περιστασιακή εκδήλωση συμπτωμάτων άγχους είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ζωής, καθώς το άγχος πολλές φορές είναι πιθανό να λειτουργήσει ακόμη και προστατευτικά ή δημιουργικά για το άτομο. Ωστόσο, οι άνθρωποι που εκδηλώνουν συμπτώματα που χαρακτηρίζουν κάποια αγχώδη διαταραχή καταβάλλονται από έντονο, υπερβολικό και επίμονο άγχος και ανησυχία, αναφορικά με καταστάσεις και δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Αυτά τα συμπτώματα παρουσιάζονται δύσκολα ως προς την οριοθέτηση και έλεγχό τους, είναι δυσανάλογα της πραγματικής απειλής ή κινδύνου που το άτομο μπορεί να αντιμετωπίζει, και μπορεί να διαρκέσουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, πυροδοτώντας συμπεριφορές αποφυγής και τάσεις απομόνωσης. Συνήθως τέτοιες διαταραχές συνοδεύονται από σωματικές εκδηλώσεις άγχους όπως είναι η εφίδρωση, το τρέμουλο, η ζαλάδα, η τάση για λιποθυμία αλλά και η ταχυκαρδία.

Οι αγχώδεις διαταραχές συνιστούν την πιο κοινή μορφή ψυχικών διαταραχών στην Ευρώπη, με ετήσιο επιπολασμό σε ποσοστό 14% μεταξύ ατόμων ηλικίας 14 έως 65 ετών, δηλαδή περίπου 61.5 εκατομμυρίων ανθρώπων. Τα παρουσιαζόμενα συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν ακόμη και στην παιδική ηλικία, αλλά κατά κύριο λόγο εμφανίζονται στην εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή. Τα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα αγχωδών διαταραχών μπορεί να εμφανίσουν επίσης περαιτέρω ψυχικές διαταραχές ή σωματικές ασθένειες.

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι αγχώδεις διαταραχές;

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ

Πρόκειται για την εκδήλωση απροσδόκητων προσβολών πανικού, έντονης και απότομης φύσεως, οι οποίες προξενούν σημαντική δυσφορία στο άτομο. Συνήθως τα συμπτώματα της διαταραχής πανικού τείνουν να κορυφώνονται εντός ολίγων λεπτών, ενώ το απότομο ξέσπασμα μπορεί να συμβεί έπειτα από μια ήρεμη κατάσταση αλλά και μετά από μια αγχώδη κατάσταση.

Τα πιθανά συμπτώματα μιας διαταραχής πανικού είναι:

Αίσθημα παλμών, έντονη ταχυκαρδία
Εφίδρωση
Τρέμουλο ή έντονος τρόμος
Αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας
Αίσθημα πνιγμού
Πόνοι στο σώμα (κοιλιακοί περιοχή, θώρακας)
Ναυτία, αίσθημα ζάλης, αστάθεια ή τάση για λιποθυμία
Ρίγη ή αισθήματα ζέστης
Παραισθησίες (μούδιασμα, μυρμήγκιασμα)
Αίσθηση αποπραγματοποίησης, φόβος απώλειας ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας, φόβος θανάτου

Το άτομο θα πρέπει να εμφανίζει τουλάχιστον τέσσερα από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και να παρουσιάζει ένα αντίστοιχο επεισόδιο τουλάχιστον μια φορά τον μήνα. Συνήθως, άνθρωποι που παρουσιάζουν συμπτώματα διαταραχής πανικού ταλαιπωρούνται από επίμονη ανησυχία ότι θα υπάρξουν κι άλλες ανάλογες προσβολές πανικού, με αποτέλεσμα να μεταβάλλουν συχνά τη συμπεριφορά τους, προκειμένου να αποφύγουν την εκδήλωση μιας πιθανής εκ νέου προσβολής πανικού.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΧΩΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Πρόκειται για έναν έκδηλο φόβο του ατόμου για μια ή περισσότερες κοινωνικές καταστάσεις, στις οποίες αισθάνεται εκτεθειμένος στον εξονυχιστικό έλεγχο των γύρω του. Το άτομο διακατέχεται από φόβο ντροπής ή εξευτελισμού, ειδικότερα εάν αισθάνεται εκτεθειμένο στην κρίση των άλλων, ή εάν καλείται να επιτελέσει με επιτυχία μια δραστηριότητα. Συνήθως φοβάται ότι θα ενεργήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε θα εμφανίσει συμπτώματα άγχους, τα οποία οι γύρω του θα αξιολογήσουν αρνητικά. Το άγχος του ατόμου τείνει να είναι δυσανάλογο της πραγματικής απειλής που αντιμετωπίζει, είναι επίμονο, και συνήθως διαρκεί για ένα διάστημα έξι μηνών ή περισσότερο, ενώ οδηγεί σε επακόλουθες συμπεριφορές αποφυγής έκθεσης σε κοινωνικές καταστάσεις.

ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Άνθρωποι που εμφανίζουν συμπτώματα αγοραφοβίας τείνουν να εκδηλώνουν έντονο φόβος ή άγχος σε κάποια ή κάποιες από τις επακόλουθες καταστάσεις:

Όταν χρησιμοποιούν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς
Όταν βρίσκονται σε ανοικτούς χώρους (π.χ. χώροι στάθμευσης, εμπορικά κέντρα κ.λπ.)
Όταν βρίσκονται σε κλειστούς χώρους (π.χ. μαγαζιά, καφετέριες, θέατρα, κινηματογράφοι)
Όταν στέκονται στην ουρά ή βρίσκονται μέσα σε πλήθος
Όταν μένουν μόνοι έξω από το σπίτι τους

Συνήθως φοβούνται ότι θα εκδηλώσουν συμπτώματα τύπου πανικού, άλλα συμπτώματα ανικανότητας ή συμπτώματα που θα τους ντροπιάσουν, σε ένα χώρο που θεωρούν ότι δεν είναι ασφαλείς, ενώ αισθάνονται πως δεν θα μπορέσουν να διαφύγουν γρήγορα ή να εξασφαλίσουν την αναγκαία βοήθεια. Τείνουν λοιπόν να αποφεύγουν ενεργά τέτοιες καταστάσεις ή να έχουν πάντοτε την ανάγκη συνοδείας από έναν σημαντικό άλλο, ενώ παρερμηνεύουν την κατάσταση πραγματικής απειλής στην οποία βρίσκονται.

ΕΙΔΙΚΗ ΦΟΒΙΑ

Όσοι εκδηλώνουν συμπτώματα ειδικής φοβίας συνήθως παρουσιάζουν φόβο ή άγχος ως προς ένα ειδικό αντικείμενο ή ως προς μια συγκεκριμένη κατάσταση (π.χ. αεροπορικά ταξίδια, ύψη, ζώα, ενέσεις, θεά αίματος κ.λπ.). Το φοβικό ερέθισμα ή κατάσταση προκαλεί στο άτομο σχεδόν πάντα έντονες αντιδράσεις άγχους ή φόβου, αποφεύγεται ενεργά και συνήθως είναι δυσανάλογο του πραγματικού κινδύνου που μπορεί να αντιμετωπίζει. Όπως και στις προαναφερθέντες περιπτώσεις, τα συγκεκριμένα συμπτώματα άγχους συνήθως διαρκούν για έξι μήνες ή περισσότερο, ενώ μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές δυσκολίες σε διάφορες πτυχές της ζωής των ατόμων (π.χ. αποφυγή αεροπορικών ταξιδιών για σκοπούς εργασίας).

ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΓΧΩΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Τα άτομα που ταλαιπωρούνται από τη συγκεκριμένη μορφή διαταραχής συνήθως επιδεικνύουν ένα υπερβολικό άγχος ή ανησυχία, για ένα διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών, το οποίο αφορά διάφορα γεγονότα ή δραστηριότητες (π.χ. υποχρεώσεις εργασίας, σχολική και ακαδημαϊκή επίδοση, ζητήματα υγείας). Τείνουν να αισθάνονται πως δεν μπορούν να ελέγξουν την εκδηλούμενη ανησυχία, ενώ μπορεί να παρουσιάζουν ορισμένα από τα παρακάτω συμπτώματα:

Νευρικότητα, αίσθημα αγωνίας, υπερένταση
Αισθάνονται ασυνήθιστα ταραγμένα
Δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθημα ότι το μυαλό αδειάζει
Ευερεθιστότητα
Μυϊκή τάση
Διαταραχή του ύπνου (δυσκολία επέλευσης ή διατήρησης του ύπνου, ανησυχία, μη ικανοποιητικός ύπνος)

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Γενικευμένη Διαταραχή Άγχους δεν συνοδεύεται από κρίσεις πανικού ή φοβίες.

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΓΧΟΥΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ

Τα άτομα που εκδηλώνουν συμπτώματα που παραπέμπουν σε διαταραχή άγχους αποχωρισμού, τείνουν να επιδεικνύουν ένα έντονο φόβο ή άγχος σε σχέση με τον αποχωρισμό ενός από τα άτομα με τα οποία είναι προσκολλημένα. Μπορεί να επιδεικνύουν τις εξής συμπεριφορές:

Υπερβολική ανησυχία όταν προβλέπεται αποχωρισμός από το σπίτι ή από ένα άτομο προσκόλλησης
Υπερβολική ανησυχία ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί στα άτομα προσκόλλησης, με αποτέλεσμα την απώλειά τους ή ότι θα του συμβεί κάποιο δυσάρεστο γεγονός (π.χ. ατύχημα, απαγωγή κ.λπ.)
Απροθυμία ή άρνηση του ατόμου να βγει από το σπίτι ή απροθυμία να κοιμηθεί μακριά από το σπίτι, ειδικά εν απουσία ενός ατόμου προσκόλλησης
Συχνοί εφιάλτες που μπορεί να αφορούν το θέμα του αποχωρισμού ή διαρκή παράπονο για σωματικά συμπτώματα, κατά τον πιθανό αποχωρισμό από ένα πρόσωπο προσκόλλησης

Τόσο τα παιδιά και οι έφηβοι, όσο και οι ενήλικες, μπορεί να εμφανίσουν άγχος αποχωρισμού. Στην πρώτη ομάδα, προκειμένου να γίνει διάγνωση, θα πρέπει τα συμπτώματα να έχουν διάρκεια τουλάχιστον τεσσάρων εβδομάδων, ενώ στους ενήλικες τουλάχιστον έξι μηνών.

ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΑΛΑΛΙΑ

Πρόκειται για μια συνεχή αποτυχία του ατόμου να μιλήσει σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις, στις οποίες υπάρχει η προσδοκία ομιλίας (π.χ. στο σχολείο, σε κοινωνικές δραστηριότητες), ενώ σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει ομιλία. Η συγκεκριμένη διαταραχή λειτουργεί ανασταλτικά ως προς την κοινωνική εξέλιξη, την εκπαίδευση ή την εργασιακή απασχόληση του ατόμου, διαρκεί τουλάχιστον ένα μήνα και δεν οφείλεται σε ελλιπείς γνώσεις, διαταραχή επικοινωνίας ή αναπτυξιακά ελλείμματα.

Βιβλιογραφία

Bourne, E. J., & Garano, L. (2016). Coping with Anxiety. New Harbinger Publications.

First, M. B., Frances, A., & Pincus, H. A. (2014). DSM-5 Handbook of Differential Diagnosis. American Psychiatric Publishing.

Martin, P. (2003). The epidemiology of anxiety disorders: a review. Dialogues in Clinical Neuroscience, 5(3), 281–298. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3181629/

Mayo Clinic. (2018, May 4). Anxiety disorders. Mayo Clinic; Mayo Foundation for Medical Education and Research. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/syc-20350961

Ströhle, A., Gensichen, J., & Domschke, K. (2018). The Diagnosis and Treatment of Anxiety Disorders. Deutsches Aerzteblatt Online, 115(37), 611–620. https://doi.org/10.3238/arztebl.2018.0611

Άννα Μαρία Μοσχόβη

Η Άννα Μαρία Μοσχόβη είναι ψυχολόγος με άδεια επαγγελματικής άσκησης, κατόχος διπλώματος στη ψυχολογία από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με άριστα.

Κοινοποίησε το Άρθρο: